تراریخته و چالش امنیت غذایی

با گذشت بیش از بیست سال از تولید تجاری محصولات تراریخته این فناوری توانسته است نقش بسزایی در تامین امنیت غذایی ایفا کند.

اخیرا یک تحلیل جهانی با تاکید بر نتایج ۱۴۷ مطالعه انجام‌شده در ۲۰ سال گذشته تایید کرد که فناوری مهندسی ژنتیک و گیاهان تراریخته به طور متوسط باعث کاهش ۳۷ درصدی مصرف آفت‌کش‌ها، افزایش ۲۲ درصدی عملکرد محصول و افزایش ۶۸ درصد سود کشاورزان شده است. اما همزمان با این تحقیقات و همچنین پیشرفت و توسعه مهندسی ژنتیک در کشور بحث هایی در خصوص منع استفاده از محصولات تراریخته در سایر کشور ها و به ویژه کشور های توسعه یافته مطرح می شود. بحث هایی که به نظر نمی رسد منطقی و باپایه علمی و تحقیقاتی باشند. از این رو بخشی از آمارهای مربوط به استفاده از محصولات تراریخته در سایر نقاط جهان را در پاسخ به این حواشی و ایرادات بررسی می کنیم.

در سال ۲۰۱۶ محصولات تراریخته توسط ۱۸ میلیون کشاورز در ۲۶ کشور در مساحت ۱۸۵ میلیون هکتار معادل ۱۱ درصد سطح زیر کشت کل محصولات در جهان کشت شده است. این ۲۶کشور حدود ۶۰ درصد جمعیت جهان را به خود اختصاص می دهند. کشورهای تولید کننده محصولات تراریخته بر اساس مساحت زیر کشت این محصولات به ترتیب شامل: امریکا، برزیل، آرژانتین، کانادا، هند، پاراگوئه، پاکستان، چین، آفریقای جنوبی، اروگوئه، بولیوی، استرالیا، فیلیپین، میانمار، اسپانیا، سودان، مکزیک،کلمبیا، ویتنام،هندوراس، شیلی، پرتقال، بنگلادش، کاستاریکا،اسلواکی، جمهوری چک هستند. در بین کشورهای فوق امریکا بزرگترین تولیدکننده و در عین حال بزرگترین مصرف کننده محصولات تراریخته در جهان است. همچنین مشاهده می­شود که کشت محصول تراریخته ارتباطی با پیشرفته بودن و یا در حال توسعه بودن کشورها ندارد و حتی در سال های اخیر تولید محصولات تراریخته در کشورهای در حال توسعه از کشورهای پیشرفته سبقت گرفته است.

ذرت و سویای تراریخته علاوه بر مصرف خوراکی برای انسان برای تغذیه حیوانات هم استفاده می شوند. گوشت و شیر و تخم مرغ حاصل از حیوانات تغذیه شده با محصولات تراریخته در بسیاری از کشورها توسط مردم به مصرف می رسند. محصولات تراریخته همچنین در بسیاری از غذاهای فراوری شده به کار می روند و به صورت روغن های آشپزی و سایر ترکیبات غذایی توسط مردم جهان خورده می شوند. کدو، پاپایا، گوجه فرنگی، فلفل شیرین و بادمجان محصولات تراریخته ای هستند که به صورت تازه و خام در بسیاری از کشورها با دریافت مجوز از مراجع مسئول مستقیما به مصرف انسان می رسند.

طبق آخرین گزارش ها سطح زیر کشت گیاهان تراریخته از ۱٫۷ میلیون هکتار در سال ۱۹۹۶ به بیش از ۱۸۵ میلیون هکتار در سال ۲۰۱۶ رسیده است. این افزایش ۱۱۰ برابری در مدت ۲۱ سال، زیست فناوری را به سریعترین فنآوری گیاهی پذیرفته شده در سال های اخیر تبدیل کرده است که بازتابی از رضایت مندی کشاورزان از محصولات تراریخته است. از سال ۱۹۹۶ تاکنون مجموعا دو میلیارد هکتار در جهان، معادل دو برابر مساحت کشور چین یا امریکا زیر کشت گیاهان تراریخته رفته است و خرده کشاورزان فقیر بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار از طریق کشت گیاهان تراریخته سود برده اند و میزان فقر در میان ۱۷ میلیون کشاورز کاهش یافته است. برای چهارمین سال متوالی، کشورهای در حال توسعه نسبت به کشورهای پیشرفته سهم بیشتری را از نظر سطح زیر کشت محصولات تراریخته به خود اختصاص داده اند. در سال ۲۰۱۶ کشور هند بزرگترین تولیدکننده پنبه بوده است و بیش از یازده میلیون هکتار را توسط حدود ۸ میلیون کشاورز خرده پا زیر کشت پنبه تراریخته مقاوم به آفت برد.

گیاهان تراریخته می توانند پاسخگوی نیاز بشر به امنیت غذایی و سیستم های تولید زراعی پایدارتر در مقابله با تغییر اقلیم باشند. در سال ۲۰۱۶ گیاهان تراریخته جدیدی در کشورهای مختلف از جمله امریکا، برزیل، آرژانتین، کانادا و میانمار مجوز تولید و مصرف دریافت کردند. در امریکا برای اولین بار سیب زمینی تراریخته حاوی آکریلامید کمتر و مقاوم به تغییر رنگ تولید تجاری شده و همچنین سیب زمینی مقاوم به بیماری قارچی بلایت تولید و جهت تجاری سازی به تصویب رسیده است. سیب درختی تراریخته که پس از برش خوردن قهوه ای و تیره نمی شود نیز برای اولین بار تجاری سازی شد. همچنین ماهی سالمون به عنوان اولین حیوان تراریخته خوراکی در آمریکا مجوز تولید و مصرف گرفت. این سالمون تراریخته سرعت رشد بیشتری دارد و به سرما مقاوم است. در سال ۲۰۱۶ سطح زیر کشت گیاهان تراریخته ای که چند صفت برتر به آن ها منتقل شده بود به ۷۵ میلیون هکتار رسید و در حدود ۴۱ درصد سطح زیر کشت کل گیاهان تراریخته را به خود اختصاص داد. سطح زیر کشت ذرت متحمل به خشکی در امریکا از هشتصد هزار هکتار در سال ۲۰۱۵ به یک میلیون و صد و هفتاد و سه هزار هکتار در ۲۰۱۶ رسید.

با توجه به مزایای محصولات تراریخته برای امنیت غذایی، محیط زیست پایدار، افزایش درآمد کشاورز و سلامت مصرف محصولات تراریخته، امید است با تولید تجاری گیاهان تراریخته مورد اولویت در کشور بخصوص ارقام تراریخته مقاوم به خشکی و شوری شاهد افزایش تولید و امنیت غذایی و کاهش واردات محصولات کشاورزی در آینده باشیم.

پیمان نوروزی- عضو هیئت مدیره انجمن علمی ایمنی زیستی

منبع: روزنامه همدلی